Pump and dump – schemat typu „pompuj” i zrzuć to jedno z zagrożeń czyhających na inwestorów giełdowych. Działanie polega na sztucznym zawyżaniu wartości papieru wartościowego. To manipulacja, na której zyskuje nieuczciwy trader, a traci ten, kto kupił takie akcje. Jak ustrzec się przed pump and dump? Sprawdź!

Pump and dump – co to jest?

Sposobów i technik, przez które możesz stracić pieniądze na giełdzie jest naprawdę sporo. Wash trading, spoofing czy bear raid – to tylko niektóre z nich. Jedną z najbardziej znanych metod jest też pump and dump, czyli sztuczne podnoszenie cen akcji. Oszuści (np. inwestor posiadający znaczne udziały czy ważny akcjonariusz) wykorzystują tu wszelkie dostępne kanały (social media, reklamy online, mailing, spam itp.) do przekazywania nieprawdziwych informacji, które mają nakłonić do skupowania akcji wybranej spółki czy konkretnej kryptowaluty.

Tym sposobem tworzy się sztuczne zamieszanie wokół danego tematu. Zazwyczaj przekłada się to na zwiększone zainteresowanie zakupem akcji, tokenów NFT czy kryptowaluty. Nieświadomi traderzy dają się ponieść szałowi skupowania, co naturalnie podnosi ceny. Z drugiej strony to moment, w którym nieuczciwi sprzedawcy wyzbywają się aktywów, a także kończą ich promowanie. Efektem jest spadek ceny i utrata pieniędzy przez wszystkich, którzy zainwestowali w tym schemacie.

Pump and dump to także strategia, która znana jest ze świata biznesu. Mianem „pompowania” określa się krótkoterminowe decyzje podejmowane przez zarząd danego przedsiębiorstwa, które mają na celu chwilowe podniesienie cen akcji. W wyniku tego cena akcji wzrasta i pojawia się odpowiedni moment na pozbycie się swoich pakietów z zyskiem.

Praktyki polegające na manipulacji kursem akcji są karalne. Grzywna może wynieść nawet 5 mln zł. W grę wchodzi także pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Wejście w porozumienie z inną osobą w celu takiej manipulacji to przestępstwo z grzywną do 2 mln zł. Podstawą są rozporządzenie o nadużyciach na rynku (UE 596/2014) – MAR (art. 15) oraz ustawa o obrocie instrumentami finansowymi (art. 183).

Pump and dump – schemat oszustwa

W przypadku akcji spółek oszustwo pump and dump może składać się z dwóch etapów. W pierwszym z nich nieuczciwi promotorzy – bo tak można określić osoby, które chcą sztucznie zawyżać ceny – skupują określone aktywo i je dosłownie akumulują. W kolejnym kroku próbują podnosić ceny („pompowanie”), rozprzestrzeniając fałszywe informacje. Mogą tu pojawiać się m.in. wprowadzające w błąd oświadczenia spółki czy nieprawdziwe komunikaty dotyczące jej działania. Oszuści mogą też wysyłać wiadomości namawiające do natychmiastowego kupna akcji, twierdząc, że mają „wewnętrze” informacje, które będą korzystne dla tego typu inwestycji.

Nieświadomi traderzy, którzy dadzą się nabrać na takie „naganianie”, skupują w euforii dostępne akcje. Oczywiście ceny są w tym momencie już znacznie zawyżone. To z kolei sprawia, że nieuczciwi promotorzy ekspresowo pozbywają się swoich pakietów, niejako zarzucając akcjami rynek. Po zakończonej sprzedaży cena notuje drastyczny spadek i powrót do pierwotnego poziomu (dump). To sposób na nieuczciwy zarobek dla oszustów, a także metoda, która przynosi wiele strat nieświadomym traderom.

Pump and dump, tak jak wspominaliśmy, stosowane jest także w przypadku kryptowalut czy tokenów NFT. Przykładowo, celebryci, youtuberzy i inne wpływające na opinię publiczną osoby nagle zachęcają do zakupu danego aktywa. To część strategii pompowania (pump). Kiedy na rynku pojawia się swoista euforia, ceny szybko wzrastają, a inwestorzy skupują nową kryptowalutę czy nieznany nikomu token. Faza dump, czyli porzucenia, to moment, w którym organizatorzy akcji sprzedają swoje pozycje, a oszukani inwestorzy pozostają ze stratami. Jako że kryptowaluty i NFT nie są najczęściej instrumentami finansowymi w rozumieniu właściwych przepisów – nie znajdują do nich zastosowania przepisy o nadużyciach na rynku, w tym kary za manipulację. Cywilnoprawne dochodzenie roszczeń lub próba postawienia zarzutu oszustwa także mogą okazać się nieskuteczne.

Cechy pump and dump

Większość przypadków oszustwa pump and dump, niezależnie od tego, jakiego aktywa dotyczą, jest do siebie podobna. Przede wszystkim, aby działanie było skuteczne, jego organizatorzy muszą zastosować szereg technik manipulacyjnych. Może to być manipulacja medialna, technika pozornego wyboru, społeczny dowód słuszności czy reguła autorytetu. Każde z tych działań ma służyć do osiągnięcia jednego celu: sprzedaży wybranego aktywa.

Co więcej, w każdym pump and dump pojawia się bardzo wysokie ryzyko straty. Wszyscy, którzy dołączają do akcji skupowania, gdy cena jest na szczycie, ponoszą często najwyższe straty, gdy następuje faza dump, czyli spadku, „zrzutu”. Niestety, pump and dump narusza też zaufanie, przede wszystkim do transakcji na dynamicznym rynku kryptowalutowym. W efekcie cierpi oczywiście cała społeczność skupiona wokół giełdy. Pump and dump ogranicza bowiem zdrowy rozwój alternatywnych rynków finansowych.

Przykłady pump and dump

Chcesz wiedzieć, jak działa schemat pump and dump w praktyce? Oto kilka przykładów, które miały miejsce na rynkach:

• GameStop – w 2021 roku inwestorzy indywidualni wpłynęli na wzrost cen akcji spółki z 20 do prawie 500 dolarów w ciągu dwóch tygodni. Miesiąc po tym akcje spadły o prawie 90%.
• E-Coin – nieznana kryptowaluta, która w 2018 roku wzrosła w kilka godzin o… ponad 2156%. ECN osiągał niesamowite wyniki, podczas gdy inne kryptowaluty wahały się od poziomów ujemnych do maks. 9,48%. W trakcie spadku cena znów osiągnęła poprzednie poziomy – ze szczytowego 127 dolarów do ok. 3,5 dolara.
• Quark – w 2018 roku cena tej kryptowaluty wzrosła o 400% w ciągu zaledwie kilku dni, ale wkrótce potem jej wartość spadła do pierwotnego poziomu.
• Bytecoin – w okresie od 8 do 10 maja 2018 roku wartość monety wzrosła o ponad 200%. Kilka dni później jej cena spadła o 250%.
• Tokeny Squid Game – duże oszustwo kryptograficzne z 2021 roku. Deweloperzy mieli tu stworzyć kryptowalutę na kanwie popularnego serialu Squid Game. Niska cena, dobry marketing i duże zamieszanie medialne doprowadziły do sztucznego zawyżenia ceny, a następnie drastycznych spadków. Straty inwestorów szacowano na 3,4 mln dolarów.

Pump and dump to jedno z oszustw, które stosowane jest na rynku akcji, kryptowalut czy tokenów NFT. Aby uniknąć strat, należy odpowiednio przygotować się merytorycznie do jakiegokolwiek ruchu giełdowego. Dobrze jest też nie sugerować się zasłyszanymi opiniami czy nie bazować tylko i wyłącznie na rekomendacjach znanych osób. Ostrożność, krytyczne myślenie, a także poszerzanie wiedzy na temat inwestycji (np. używając konta demo) są niezbędne do prawidłowej oceny sytuacji.

Interesują Cię tematy podobne do poruszanego w tym artykule? Dołącz do platformy e-learningowej AvaTrade School i dowiedz się jeszcze więcej o zasadach rządzących transakcjami na rynku!

Powyższa informacja stanowi publikację handlową i jest upowszechniana w celu promocji usług świadczonych przez Ava Trade EU Ltd.